หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. บุคคลผู้มีปกติเพ่งวิโมกข์ 8 คือสมาบัติ 8 ผู้ได้ตาม
ปรารถนาซึ่งฌาน 4 ผู้มีปกติได้อนุปุพพวิหารสมาบัติ 9 มีอยู่ มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. หากว่า บุคคลผู้มีปกติเพ่งวิโมกข์ 8 ผู้ได้ตามปรารถนา
ซึ่งฌาน 4 ผู้มีปกติได้อนุปุพพวิหารสมาบัติ 9 มีอยู่ ด้วยเหตุนั้นนะ จึง
ต้องกล่าวว่า บุคคลผู้ประกอบด้วยอดีตและอนาคต.
อตีตานาคตปัจจุปปันนกถา จบ

อรรถกถาอตตีตานาคเตหิ สมันนาคตกถา

ว่าด้วย บุคคลผู้ประกอบด้วยอดีตและอนาคต

บัดนี้ ชื่อว่าเรื่องบุคคลผู้ประกอบด้วยอดีตและอนาคต. ในเรื่องนั้น
บัณฑิตพึงทราบบัญญัติ 2 อย่าง คือ สมันนาคตบัญญัติ ได้แก่ บัญญัติคำว่า
ประกอบ และปฏิลาภบัญญัติ ได้แก่ บัญญัติคำว่า การได้เฉพาะ ในบัญญัติ
2 อย่างนั้น ผู้ถึงพร้อมด้วยปัจจุบันธรรม ท่านเรียกว่า สมันนาคตะ ส่วน
สมาบัติทั้งหลายของผู้ได้ฌาน 8 ไม่เป็นไปในขณะเดียวกัน คือส่วนหนึ่ง
เป็นอดีต ส่วนหนึ่งเป็นอนาคต ส่วนหนึ่งเป็นปัจจุบัน แม้ก็จริง ถึงอย่างนั้น
ท่านก็เรียก ปฏิลาภะ ผู้มีปกติได้ เพราะความเป็นผู้แทงตลอดแล้ว เป็น
สภาพไม่เสื่อมไป.

1. ในอภิธรรมใช้อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนกถา.

ในปัญหานั้น ชนเหล่าใด ไม่ถือเอาการวิภาค อย่างนี้ มีความเห็น
ผิดดุจลัทธิของนิกายอันธกะทั้งหลายว่า ฌานทั้งหลายแม้เป็นอดีตและ
อนาคตมีอยู่แก่ผู้ได้ฌาน เหตุใด เพราะเหตุนั้น ฌานลาภีบุคคลเหล่านั้น
ย่อมเป็นผู้ประกอบด้วยอดีตบ้าง ด้วยอนาคตบ้าง ดังนี้ คำถามของ
สกวาที หมายถึงชนเหล่านั้น คำตอบรับรองเป็นของปรวาที. คำที่เหลือใน
ที่นี้ มีอรรถตื้นทั้งนั้น. อนึ่ง คำว่า บุคคลผู้มีปกติเพ่งวิโมกข์ 8 เป็นต้น
เป็นข้อพิสูจน์แห่งความเป็นผู้ได้ คือได้สมาบัติ 8 มิใช่พิสูจน์ความเป็น
ผู้ประกอบด้วยอดีตและอนาคต ดังนี้แล.
อรรถกถาอตีตานาคเตหิสมันตาคตกถา จบ

รวมกถาที่มีในวรรคนี้คือ

1. อานิสังสกถา 2. อมตารัมมณกถา 3. รูปังสารัมมตันติกถา
4. อนุสยาอนารัมมณาติกถา 5. ญาณังอนารัมมณันติกถา 6. อตีตา-
รัมมณกถา 7. อนาคตารัมมณกถา 8. วิตักกานุปติตกถา 9. วิตักก-
วิปผารสัททกถา 10. นยถาจิตตัสสวาจาติกถา 11. นยถาจิตตัสสกาย-
กัมมันติกกถา 12. อตีตานาคตปัจจุปันนกถา.
วรรคที่ 9 จบ